قضاوت دیگران و خودشناسی

 بنام حق 

**

ما همواره از درون، خود را می شناسیم. نگاه از درون احتمالاً شهادت باشد نه غیب. یعنی چیزی از نیات و ملاک های رفتارهایمان حداقل برای خودمان مخفی نیست، درحالیکه برای شخص خارجی این نقاب تن و رفتارهای ظاهری ما است که ظهور دارد و شهادت است؛ طوریکه قضاوت افراد قضاوتی است که بر اساس ظهور و بروز رفتاری، زبانی و بدنی ما شکل می گیرد. البته قضاوت دیگران هم، از آنجایی که خود یک فعل است برای فرد قاضی طبعاً ملاکها و نیاتی درونی و پنهان دارد و این صرف رفتار او است که ما مشاهده می کنیم. اما آیا می توان بر این ادعا پای فشرد که آنچه مبانی و ملاک افعال ما است برای خود ما کاملا واضح و آشکار است و نقد و نظر دیگران نوری بر آن نمی تاباند؟

قضاوت آسان نیست، خصوصاً زمانی­که به قول یونگ از یک "نقاب" روانشناختی در مواجهه با دیگران استفاده می کنیم. اینکه آیا ما می توانیم از دست این نقاب رها شویم و صرفاً خود را بنماییم و یا اینکه دیگران را بشناسیم؟ به نظر سخت و متعسر است، حتی در مورد همسرمان. با این حال، لحظاتی در زندگی وجود دارد و رفتاری هایی به طور خاص از ما بروز پیدا می کند که در مجموع درست یا غلط دیگران در مورد ما قضاوتی خاص می کنند(صرف نظر از اینکه آن قضاوت را انتشار دهند یا نه). به نظرم قضاوت تابع قواعد شرعی و عقلی خاص خودش است و هر اظهار نظری را نمی توان واقعی دانست. از این رو قرآن کریم هم در مورد قضاوت در مورد دیگران تنبیه داده است. چنین حالتی ظنی است در مورد دیگران که در ذهن ارتکاز می یابد و مبنای رفتار و سخن می شود. طبق دستور قرآن باید از کثیری از گمانها دست شست.

در مسئله خود شناسی آیا من می توانم قضاوت درباره خودم را با قضاوتِ دیگران در مورد خودم، تطبیق دهم و بگویم من همانم که دیگران می گویند؟ آیا می توانم به طور کلی قضاوت دیگران را در مورد خودم به کناری بنهم و بگویم چون من به نفسم بصیرم پس نگاه و قضاوت دیگران چندان اهمیتی ندارد؟ به نظرم از این جهت که حقیقتاً معلوم نیست من به چه میزان از نفس خود و نیات مخفی و لایه های پنهان خودم آگاهم و اینکه دقیقاً در "منظر" افراد خارجی نیستم تا بتوانم رفتارهایم را از آن زاویه تحلیل کنم پس باید شأنی برای قضاوت دیگران در خودشناسی قائل باشم و یکسره آنرا نادیده نگیرم. و از طرفی چون دیگران مبنای قضاوتشان تحلیل بروزات رفتاری من است و از ذهن و ضمیر من و قرائن مخفی بسیاری نا آگاهند، طوریکه اخلاقاً وظیفه دارند تا می توانند از سوء گمانها دست بردارند(و به گمان خود ترتیب اثر ندهند) پس به طور کامل هم نمی توانم به تصویر دیگران در مورد خودم تکیه کنم.

قضاوت دیگران با بصیرت­های درونی هر دو باهم می توانند منبع خوبی برای تبیین رفتاری های ریز و درشت ما برای ترسیم شخصیت واقعی مان باشد. به نظرم جایی که درون تردید دارد در مواجهه با قضاوت اشخاص متعدد و منصف خارجی باید بیشتر دقت کرد و رجوع چندباره به درون داشت، و اگر از درون اطمینان وجود دارد و قضاوت دیگران شائبه خطا یا نیات غیر اخلاقی دارد، طرف درون می چربد. واضح است این در مورد کارهایی است که نتوان  دوباره آنرا مشاهده و تحلیل کرد، کارها و گفتارهایی که معمولاً خیلی سریع رخ می دهد و خوبی و بدی شان آنچنان واضح نیست.

ملاکهای بدی و خوبی کنشهای ما صرفا بصیرت درونی و ملاکهای عینی و قضاوت دیگران نیست. مثلا گاهی رفتاری و حرفی موجب دگرگونی و اضطراب درونی می شود. در این صورت چه حکمی می توان درباره آن رفتار و این حال درون کرد؟ ممکن است ناشی از عدم اعتماد بنفس باشد. ممکن است واقعا از اینکه دیگران رنجش یافته اند. ممکن است... این اضطراب درون اگر منشاء رفتار بیرونی باشد از ما انسانی با رفتار های پیچیده می سازد که امید دارم در آینده بیشتر در موردش بنویسم...

در هر صورت به نظرم خودشناسی از رهگذر سیال و همیشگی درون و برون شکوفا می شود. یعنی یک سر آن نظارت بر احوال و نیات نفسانی است و سر دیگر تحلیل قضاوت دیگران از آثار افعال خود است. 

**  منظور از قضاوت، مطلق توصیف است صرف نظر از لحاظ جنبه حقوقی آن. و منظور از خودشناسی نه معنای عمیق عرفانی بلکه معنای عمومی روانشناختی و یا معنای مقدمی عرفانی آن است.

  * اگر بخش نظردهی مشکل دارد از موزیلا فایرفاکس استفاده شود.