اعتدال به مثابه روش

هوالرحمان 

با انتخاب آقای روحانی به عنوان رئیس جمهور، مدتی است که بحث اعتدال گرم است. برخی سعی می کنند اعتدال را از دیدگاه و منافع خود تعبیر و تفسیر کنند. مثلا همین روزنامه "وزین" کیهان یک اعجوبه ای است در تعریف اصطلاحات سیاسی و فرهنگی در کشور، توصیه دارم یک دوره ترمینولوژی خدمت این روزنامه وزین بگذرانید. در این روزنامه گربه را هر طور به هوا پرتاب کنید باز چهارچنگولی بر می گردد روی زمین! یعنی وقتی بوی عدالت می آید شدیدا عدالت گرا هستند آن هم با طعم احمدی نژاد، وقتی اعتدال مطرح می شود سوابق اعتدال گرائیشان را به رخ می کشند و تلویحاً می گویند چون این آقای روحانی از ماست(و نه از اصلاح طلبان!) به همین دلیل است که بحث اعتدال را مطرح می کند و الا غیر از ما مگر کسی هم با این مفاهیم آشنا است؟ اصلاح طلبان که باید بروند با همان «جان هیک» این فیلسوف... نه ببخشید این عامل بیگانه ملاقات کنند. شما برای شناخت اعتدال باید خدمت ایشان برسید. بگذاریم و بگذریم...

برای فهم معنای اعتدال در شرایط سیاسی امروز کشور به نظرم باید بین هدف و روش تفاوت قائل شد. اگر هدف را از روش جدا کنید، موضوع خیلی شفاف تر می شود. دو گروه یکی به نام اصلاح طلبی و دیگری به نام اصولگرایی که هر دو بنابر اهدافی که در سر دارند در این سی سال و اندی مدتها بر سرنوشت کشور حاکم بوده اند. وقتی پای صحبت هر دو گروه می نشینی، هرکدام برای روشن شدن هویت خود سعی می کند اهداف و اصول خود را مطرح کند. ولی جالب است اگر اهداف کلیشه ای و ثبت شده در آرشیو احزاب را نگاه کنیم... خیلی خیلی تفاوت فاحشی بین گروه ها و احزاب دیده نمی شود. مثلا محور همه گروه ها و احزاب پایبندی به قانون اساسی اعلام شده است و ... پس به نظر شما این همه اختلاف از کجا ناشی می شود؟ از اهداف پس ذهن ها؟ یا از اتخاذ روشهای تند و بی مبنا؟ به نظر می رسد اکثر اختلافات بخاطر روش و شیوه یا بفرمایید سبک زندگی سیاسی افراد حاصل شده است.

به نظرم، اعتدال به مثابه ابزار و روش می تواند هم با اصلاح طلبی و هم با اصولگرایی جمع شود. اعتدالِ ابزاری خیلی به محافطه کاری هم نزدیک است. محافظه کاری خود به نوعی روش و ابزار است که در کشور ما بیشتر در ناحیه اصولگرایان دیده می شود و کمی چاشنی سیاس بودن هم دارد، ولی نباید آنرا با اعتدال گرایی خلط کرد. اعتدالِ روشی می تواند اهداف اصلاح طلبانه داشته باشد و بدون تندروی، آرام اهداف اصلاح طلبی مانند آزادی بیان و حقوق شهروندی و دموکراسی و خرافه زدایی از دین و .. را دنبال کند. از طرفی اعتدالِ روشی با اهداف اصولگرایانه هم می تواند رخ بنمایاند و آرام آرام اهداف اصولی و البته نگاه ارزشی به سنت و دین را در بین مردم جا بیاندازد. این دو البته می تواند در یک فرد هم جمع شود. فردی که بین اصولگرایی و اصلاح طلبی هردو را برگزیده و حرکت به سوی مدرنیته از طرفی و گام به سوی زنده کردن سنت را از سوی دیگر ضروری دیده است و معتقد است هر حرکتی چه به سوی سنت چه به سوی مدرنیته باید روند طبیعی خود را پیش بگیرد. دعوای سیاسی سالهای انقلاب ما بنظرم بیش از آنکه ناشی از اهداف باشد ناشی از روش ها و ابزارها است. استفاده از روشهای رادیکالی از سوی هرکس فوق العاده موجب بدبینی دیگران نسبت به اهداف و نیات افراد می شود. هر چقدر بر سر خوانش متن انقلاب که همان صحیفه امام و تاریخ انقلاب است اختلاف باشد، با رویکردی اعتدال گرایانه و روشی میانه می توان اختلاف را به حداقل ممکن رساند. این وسط البته ادعای خوانش رسمی از انقلاب و باطل انگاشتن دیگران دقیقا با رویکرد اعتدال گرایانه و برگزیدن اعتدال به مثابه روش و ابزار تعامل، سر ناسازگاری خواهد داشت. نیم نگاهی به دنیای اسلام و عرب و وجود گروه هایی مثل القاعده و سلفی تکفیری های سوریه و ... احتمالا زنگ خطری به منظور توقف نزاع های بی نتیجه داخلی و باطل انگاری دیگران باشد. طرح وحدت بین مسلمین و پذیرش تکثر عملی میان آنها و کمرنگ شدن اختلافات اگر ابتدا میان گروه های شیعه رخ ننمایاند به قطع ابتر خواهد ماند و عاقبتی جز تفرقه همیشگی برای دنیای اسلام و کشورهای منطقه نخواهد داشت. و روش این هدف چه چیزی است جز اعتدال؟